چرا خدا جلوی کرونا را نمی‌گیرد؟

گفت‌وگوی دکتر رضا برنجکار با خبرگزاری فارس

رئیس انجمن کلام حوزه علمیه گفت: سنت‌های طبیعی دست خداوند و معصومان را برای اینکه در عالم دخالت کنند، نمی‌بندد. البته روال عادی این نیست. بلکه خداوند اهدافی دارد که این بلاها را فرستاده است و می‌خواهد ما را آزمایش کند.

خبرگزاری فارس ـ گروه اندیشه: شیوع ویروس کرونا در جهان و ناتوانی بشر در کنترل و نابودی آن از ابتدای انتشارش در کره خاکی هزاران سؤال را در ذهن بشر ایجاد کرد که چرا با وجود این همه پیشرفت علمی هنوز نتوانسته است از پس یک ویروس بسیار کوچک برآید؟ در این اوضاع میزان اراده الهی تا چه حدی است؟ آیا نمی‌شود با مدد گرفتن از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) از شر این ویروس رهایی یافت؟ اصلاً چرا خداوند دخالتی در امور نمی‌کند تا از این شرایط رهایی یابیم؟ پاسخ به این سؤال‌ها بهانه‌ای شد تا با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار رئیس انجمن کلام حوزه علمیه، رئیس مرکز تخصصی معارف اهل بیت(ع) و استاد دانشگاه تهران گفت‌وگو کنیم که در ادامه می‌خوانیم:

چرا خدا جلوی کرونا را نمی‌گیرد؟

اگر همه امور بر اساس نظام علیت در جهان انجام می‌شود، چطور ممکن است که خداوند و جانشینان خدا، پیامبران و معصومین بتوانند در عالم دخالت کنند! مثلاً دعاهای ما را برآورده کنند یا در این اوضاعی که کرونا آمده، کرونا را نابود کنند یا یک مریضی را شفا دهند؟

اصل نظام علیت یک امر قطعی است؛ یعنی هر پدیده‌ای نیاز به علت دارد. اینکه هر چیزی که در جهان حادث می‌شود، علتی دارد و تصادف، بخت و اتفاق درست نیست. این مقدار مورد قبول همه است و در جهان اسلام لااقل کسی منکر این بحث نیست. البته در بحث‌های دیگری علیت مورد اختلاف است. از جمله مباحث، بحث علیت طبیعی است که در سوزاندن آتش، آیا آتش می‌تواند نسوزاند یا اصلاً آتش می‌سوزاند یا خدا می‌سوزاند؟ و اگر آتش می‌سوزاند، آیا می‌شود خدا کاری کند که آتش نسوزاند؟ یا اصلاً نمی‌شود؟

اختلافات زیادی در این رابطه وجود دارد و دیدگاه‌های متعددی هم در جهان اسلام و هم در غرب مطرح است. حتی در فیزیک دیدگاه دترمینیسم «Determinism» یا جبرگرایی می‌گوید: نمی‌شود. طبیعت و قوانین طبیعت قابل نقض نیست. این نظریه در قرن نوزدهم رایج بوده و در قرن بیستم دیدگاه‌های دیگری آمد که دترمینیسم را دچار مشکل کرد. مانند نظریه عدم تعین هایزنبرگ یا نظریه کوآنتوم.

اصل علیت که یک امر عقلی است

به هر حال در فیزیک و در جهان اسلام این بحث مطرح است. آن چیزی که به نظر می‌رسد عقل سلیم از یک طرف به آن حکم می‌کند و آیات قرآن و روایات هم از آن این برداشت می‌شود، این است که اصل علیت که یک امر عقلی است که هر چیزی علتی دارد. اما اینکه علل طبیعی به چه شکل است؟! به نظر می‌رسد که این علل طبیعی سنت‌ است. همان طور که قرآن از سنت‌ها اسم می‌آورد. سنت‌هایی که خداوند در جهان جاری کرده و البته می‌تواند سنت‌های دیگری را جاری کند. بله! آتش می‌سوزاند، اما به یک سنت الهی. بنابراین می‌بینیم در معجزات یک سنتی نقض می‌شود که خارق عادت است. عادت همان سنتی است که آتش می‌سوزاند، اما در معجزه نمی‌سوزاند.

صریح آیه قرآن این است: «قُلْنا یا نارُ کُونی بَرْداً وَ سَلاماً عَلى‌ ابْراهیم»، ما گفتیم به آتش که ای آتش، سرد باش و سلامتی بر ابراهیم (ع)؛ یعنی آن سنتی که خدا قرار داده بود که آتش بسوزاند را آن سنت را عوض کرد. آن سنت و عادت را آنجا خرق کرد و به آتش دستور داد که سرد شود، البته سرمایی که با سلامتی همراه باشد.

منتها در هر صورت علیت سر جای خودش است؛ یعنی طبق اصل علیت هم سرد کردن علت می‌خواهد و هم گرم کردن. خداوند همین خاصیت را به عنوان یک سنت و یک قانون قرار داده و می‌تواند سنت‌های دیگری را بگذارد یا سنتی را نقض کند و سنت دیگری را جای آن بگذارد، ولی در هر صورت اصل علیت نقض نشده است.

«ولایت تکوینی» پیامبر و اهل بیت/ اصل بلا، حکمت است

همچنین خداوند به پیامبر، معصومین و جانشینانش این قدرت را «ولایت تکوینی» را داده است. بنابراین معجزه پیامبر یا کرامت‌های معصومین از همین قبیل است. با این وجود خداوند و اهل‌ بیت (ع) می‌توانند از راه دیگری هم در امور عالم تأثیر بگذارند. اینکه از طریق سنت‌‌های موجود به طور مثال بیماری کرونا یک راه‌حل و دارویی در طبیعت دارد، خداوند و معصومین می‌توانند از آن دارو برای خودشان یا دیگران استفاده کنند و یا به ما کمک کنند، آن دارو یا واکسن را پیدا کنیم یا خداوند به ذهن یک دانشمند خطور دهد که به سمت یک دارویی که در طبیعت وجود دارد، برود یا مثلاً این ویروس از طریق یک امر دیگری نابود شود. بنابراین خدا یا اهل‌ بیت (ع) می‌توانند آن امر را در جهان اعمال کنند و باعث نابودی این ویروس شوند.

پس اصل علیت سر جای خودش محفوظ است. اما این سنت‌های طبیعی دست خداوند و معصومان را برای اینکه در عالم دخالت کنند، نمی‌بندد. البته روال عادی این نیست. بلکه خداوند اهدافی دارد که این بلاها را فرستاده است و می‌خواهد ما را آزمایش کند، ما ساخته شویم و بعضی گناهکاران را مجازات کند و بعضی گناهکاران را به سمت خودش برگرداند و مردم متذکر خداوند شوند.

«دعا» مسیر بلا را عوض می‌کند

نقش دعا در این دایره علیت کجاست؟

ما باید دعا کنیم. چنان که اگر کسی خوب دقت کند متوجه می‌شوند خداوند، اهل‌ بیت (ع) و دین آن‌ها چگونه مردم ایران را سربلند از این چیزی که غربی‌ها تصور می‌کردند، بیرون آورد، آن‌ها می‌گفتند ایرانی‌ها نابود خواهند شد- با توجه به تحریم‌های زیادی که انجام شده بود- جامعه ایران متلاشی می‌شود و حتی آمده بودند که به ایران حمله کنند و بر اساس اطلاعاتی که وجود دارد، وضعیت ایران را رصد می‌کردند که آیا این بیماری وارد ارتش و سپاه شده است و مسالۀ حادی بود. اما ما الان می‌بینیم که در ایران موضوع کنترل شده است و وضع ما خیلی بهتر از آمریکا و کشورهای اروپایی مانند فرانسه، انگلیس، ایتالیا است و خدا را شکر که خداوند کمک کرد و همبستگی در بین مردم ایجاد شد و مساجد لوازم بهداشتی و ماسک تولید کردند، پزشکان، طلبه‌ها، دانشجویان، بسیجیان همه دست به هم دادند و مردم همکاری کردند و این مسأله تا اندازه زیادی کنترل شده است و این لطف خداوند است.

چرا ما برای سلامتی امام (عج) دعا می‌کنیم؟/ تعبیر امام علی (ع) از شری که گریبانگیر انسان است

اخیراً در ارتباط با این بحث، یک مسأله دیگری مطرح شده است که جزئی‌تر است که آیا امام زمان (عج) به طور خاص ممکن است به یک بیماری از جمله کروتا مبتلا شود؟!

اصلاً چرا ما برای سلامتی امام زمان (عج) دعا می‌کنیم و صدقه می‌دهیم؟ جواب این است که اراده خداوند به این تعلق گرفته که امام زمان (عج) حفظ شود، برای اینکه در زمان مناسب حکومت عدل را بر جهان بگستراند، بنابراین قطعاً امام زمان (عج) به یک بیماری مهلک مبتلا نخواهد شد.منتها از نظر عقلی این امکان وجود دارد که از آن جنبه‌ای که ایشان جسم و بدنی دارد و این بدن بالاخره ممکن است دچار ناراحتی و کسالتی‌ای شود و ما هم برای اینکه این کسالت برای ایشان رخ ندهد یا اگر هم رخ داده، دعا می‌کنیم و صدقه می‌دهیم. این اشکالی ندارد. چنان که خدمت امیرالمؤمنین (ع) آمدند و پرسیدند: «کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ؟ فَقَالَ: أَصْبَحْتُ‌ بِشَرٍّ فَقَالُوا لَهُ سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا کَلَامُ مِثْلِکَ فَقَالَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى‌ «وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ‌»، فَالْخَیْرُ الصِّحَّةُ وَ الْغِنَى وَ الشَّرُّ الْمَرَضُ وَ الْفَقْرُ ابْتِلَاءً وَ اخْتِبَاراً»، گفتند: چگونه صبح کردید؟ حالتان چطور است؟ حضرت فرمودند: با شر، صبح کردم، حالم توأم با شر است. از جواب حضرت بسیار تعجب کردند. امام علی (ع) فرمود: این سخن خدا است که می‌فرماید: «ما شما را با شر و خیر آزمایش می‌کنیم و به سوی ما باز خواهید گردید»، بعد، حضرت (ع) در توضیح آیه فرمود: «خیر» صحت و غناست؛ و «شر» بیماری و فقر است. بنابراین یکی از مصادیق شر، بیماری است.

منتها اینجا باید به یک نکته‌ای توجه داشته باشیم که با ادله ولایت تکوینی و علم گسترده‌ای که امام معصوم دارد، قطعاً امام راه درمان را می‌داند و اصلاً می‌تواند به صورت غیرعادی و کرامت این بیماری را در خودش یا دیگران نابود کند و هم می‌تواند از راه‌های طبیعی که به آن علم دارد و ما به آن علم نداریم، بیماری را درمان کند. اینکه گاهی ممکن است از این قدرت استفاده کند و گاهی استفاده نکند. ممکن است امام که به پزشک مراجعه کند، قطعاً از آن پزشک بیشتر می‌داند. اما می‌خواهد بگویند سنت خدا این نیست که من دائماً بخواهم از معجزه یا از علم گسترده خودم استفاده کنم، بلکه می‌خواهد به مردم یاد دهد که به پزشک مراجعه کنند.

حتی در بحث درمان، چنان که علم خدا هم بیشتر است. پزشک و داروساز، آن سنت‌ها و داروهایی که خداوند در جهان قرار داده است را کشف و پیدا می‌کنند. حال اگر امام زمان (عج) هم به یک بیماری مبتلا شوند، قطعاً علم‌شان بیشتر از همه انسان‌های دیگر است و از آن علمی که خداوند به او داده می‌تواند درمان را انجام دهد و هیچ مشکلی هم وجود ندارد و یا به خاطر مصلحت‌هایی که خدا نمی‌خواهد یا به هر دلیل دیگری، ممکن از این درمان استفاده نکند و با این بیماری کنار بیاید تا به مقامات برسد. همانطوری که بلاها برای این است که انسان به کمال برسد، به خدا نزدیک شود و به تعبیر قرآن «وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ»، وقتی که بلاها آمد انسان در مقابل آن‌ها صبر کرد، مقام انسان بالا می‌رود.