گفت‌وگوی دکتر رضا برنجکار با پایگاه رسای اندیشه (8)

---

رسای اندیشه - برخی طرفداران فلسفه معتقدند آنها فلسفه را خوب متوجه نشدند.

بله یک عده کاری غیر از این بلد نیستند و به جای بحث علمی فقط دشنام می دهند. البته هر کسی که نظری دارد و نظر دیگران را قبول ندارد معتقد است دیگران مطلب را نفهمیده اند. مثلا ملاصدرا معتقد است ابن سینا نفهمیده و مراجع معتقدند دیگر مراجع نفهمیده اند. و این عالم خراسان معتقد است آن عالم قم نفهمیده است. اما اخلاق علمی اقتضا می کند که به جای فحش دادن، بحث علمی شود. شاید در ضمن بحث معلوم شود که این آقا خودش نفهمیده و از روی جهل به دیگران اتهام می زند. 

به هرحال این ادبیات و این افراد مضر به حال علم هستند و با گرد و خاک و تیره کردن فضای شفاف علمی جلوی پیشرفت علم را می گیرند. البته متأسفانه یک مقداری هم ریشه در فرهنگ ما دارد. ما در کتب خودمان حتی کتب فقهی گاهی مؤلف تعابیر تندی به کار می برد که نباید این گونه باشد. باید از منطق قرآن(فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ - وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ) استفاده کرد. اینکه امام می‌فرماید اگر تهذیب نباشد علم توحید هم به درد نمی‌خورد همین است. قدیم‌ها وقتی طلبه می‌آمد، کتاب آداب المتعلمین شهید ثانی را اول می‌خواند؛ دو کلمه یاد می‌گیریم فکر می‌کنیم شق‌القمر شده است. عالم هرچه جلوترمی‌رود می‌بیند چقدر مجهولات دارد. هرچه علمش بالاتر می‌رود تواضعش بیشترمی‌شود. بعضی‌می‌نشینند در مجلسی و ده بار فحش می‌دهند به دیگران.

 

 

رسای اندیشه - درچنین بستری تولید علم فراهم می‌شود.

اینکه آقا می‌فرمایند باید تولید علم شود، نظریه‌پردازی و کرسی آزاداندیشی باید داشت، الزاماتی دارد. اینکه بنشینید به هم دشنام بدهید علم پیشرفت نمی‌کند و کرسی نظریه پردازی درست نمی‌شود. اگر کسی بیاید نظری بدهد یک عده به اودشنام بدهند دیگر او نظر نمی‌دهد و علم پیشرفت نمی کند. کسانی که رعایت نمی کنند یا مشکل اخلاقی دارند یا آن سعه‌صدر لازم را ندارند یا می‌دانند حرفشان ضعیف است و اگر بستر گفتگوی علمی فراهم شود شکست می‌خورند. چون در فضای هوچی‌گری حق اثبات نمی‌شود.

ما مکلفیم شرعاً و عقلاً و اخلاقاً به دستور مقام معظم رهبری عمل کنیم. اگر فردی ضدانقلاب است و کاری به ‌نظام ‌ندارد، ما با او کاری نداریم اما نهادهایی که بودجه دولتی می‌گیرندموظف‌اند فرمایشات مقام معظم رهبری را گوش دهند. ایشان فرمودند کرسی آزاداندیشی بگذارید یعنی منطق قرآن را اجرا کنید تا همه حرف‌هایشان را بزنند. خب ما چرا فقط از این جناح می‌آوریم چرا از آن جناح دیگری نیاوریم.

رسای اندیشه - انگی هم‌روی بعضی از جناح‌ها هست که اگر این بحث مطرح شود در جامعه، اسلام ضعیف می‌شود و انقلاب ضعیف می‌شود.

درحالی‌که این‌طور نیست. یکی از همین جوسازی‌هایی که می‌کنند می‌گویند فرض کنید که این کلامی‌ها ضدانقلاب هستند درحالی‌که این‌گونه نیست. در همین مشهد ببیند، شیخ مجتبی قزوینی، آقای مروارید وآقا جواد تهرانی از ارکان انقلاب بودند. مقام معظم رهبری درباره آقا شیخ مجتبی قزوینی فرمودند که من کسی را در یقین مثل ایشان ندیدم؛ یعنی ایشان دو نفر را برجسته می‌کردند: امام و شیخ مجتبی قزوینی؛ در قم اولین شهید انقلاب آیه الله سعیدی با فلسفه و عرفان مخالف بوده است. درحالی‌که همان موقع در رأس فلسفه کسانی بودند که با انجمن شاهنشاهی فلسفه که فرح رییسش بود همراهی و همکاری می‌کردند و تا آخر انقلاب هم هیچ حمایتی از امام نکردند. البته همه فلاسفه این‌گونه نبودند؛ یعنی می‌بینیم در این انقلاب همه جریان‌ها بودند. در ضدانقلاب‌ها هم همین‌طور است. در آنجا هم همه جریان‌ها هستند.

رسای اندیشه - مرحوم حلبی نیز از شاگردان میرزامهدی اصفهانی بود و به همین جریان منتسب است.

او یکی از شاگردان میرزا مهدی است و برخلاف دیگر شاگردان میرزا، با انقلاب میانه ای نداشت.

رسای اندیشه - آخر امام درمنشور روحانیت به این جریان‌ها اشاره کرده‌اند.

به جریان‌های کلامی و ضدفلسفه اشاره نکرده‌اند. به آیه الله جواد تهرانی که نماینده امام بود و در جبهه ها بود اشاره نکردند بلکه به یک جریان دیگر اشاره کردند که ربطی به جریان کلامی ندارد. این سم مهلک است که ما یک نظریه علمی را به سیاست ربط بدهیم.

رسای اندیشه - نظر میرزا مهدی در مورد انقلاب و ولایت فقیه چیست؟

ایشان می‌گوید ولایت‌فقیه همان ولایت معصوم است و ولی فقیه تمام شئون امام را دارد. حتی ایشان می‌گوید در یک‌زمان می‌توان چند ولی‌فقیه در چند گوشه جهان داشت، اگر به هم دسترسی نداشته باشند. حتی در زمان امام معصوم هم می توانیم ولایت فقیه داشته باشیم اگر فقیه به امام دسترسی نداشت. بنده دیدگاههای فقها را در باب ولایت فقیه استقصا نکرده ام اما فکر نمی کنم کسی به اندازه ایشان برای فقیه ولایت قائل باشد. حال ببینید چقدر بی انصافی است که یک عده فکر ایشان را مخالف انقلاب و ولایت فقیه معرفی کنند چون یکی از شاگردانش مخالف انقلاب بوده است.

پس اینکه کسی بگوید اگر کسی اصالت وجودی شد انقلابی است و اگر اصالت ماهیتی شد ضد انقلاب است این حرف درست نیست.

رسای اندیشه - این مباحث هیچ ربطی به انقلاب ندارد. آنچه ربط دارد این است که آیا دین از سیاست جدا هست یا نه.

بله این ربط دارد. ولی مدرسه کلامی خراسان یک مدرسه کلامی است مثل مدرسه حله و اصفهان. بحث ولایت فقیه بحث سیاسی است. ممکن است دو نفر در مدرسه کلامی خراسان باشند یکی موافق ولایت فقیه و یکی مخالف. یا دو اصالت وجودی یکی موافق یکی مخالف.

مدرسه خراسان یک ویژگی روشی دارد که بحث کردیم و یک سلسله مباحث محتوایی که مهم ترین آنها عبارتست از اثبات توحید مطلق و تباین بین وجود خالق و مخلوق و رد وحدت وجود ؛ اثبات اصل فاعلیت در برابر ضرورت ؛ اثبات فاعلیت بالقصد و رد فاعلیت بالعنایه و بالتجلی و بالرضا ؛ اثبات علم مستقیم خداوند به جزئیات قبل و بعد از خلقت؛ معاد جسمانی در کنار معاد روحانی، اثبات حدوث زمانی عالم. این موارد را متکلمان مدارس کوفه و قم و بغداد و حله نیز قبول داشتند غیر از برخی متکلمان اصفهان و نوصدراییان قم.

 

رسای اندیشه - مدرسه اصفهان چگونه است؟

در اصفهان چهار جریان کلامی داریم.یک جریان کاملاً متاثر از فلسفه. فیض و فیاض در این جریان هستند. یک جریان کاملاً نقلی است که مربوط به علامه مجلسی است؛ و جریان معتدل‌تری که مربوط به ملا صالح مازندرانی است. جریان دیگری هم داریم که ملا رجبعلی تبریزی و شاگردانش مثل قاضی سعید قمی آن را پی گرفتند.

رسای اندیشه - راه پایان اختلافات چیست؟

اختلافات که هیچ وقت تمام نمی شود ولی راه، کرسی‌های نظریه‌پردازی و بحث علمی است. آن‌وقت در بحث علمی همه تا حدی متوجه می‌شوند که اشتباهشان چیست. خودشان هم متوجه نشوند دیگران متوجه می‌شوند. حداقل به منطق قرآن عمل کردیم. ما به آنچه وظیفه‌مان است عمل کرده‌ایم.

کار دیگر این است که کمی تاریخ اندیشه ها را بخوانیم. برای کم شدن تعصبات و ایجاد تعادل خیلی مفید است. خواندن تاریخ فلسفه و تاریخ کلام و تاریخ عرفان بسیار مفید است.

کار دیگر این است که حوزه های مرتبط با حوزه تخصصی خودمان را بیشتر مطالعه کنیم. مثلا فلاسفه کلام را و بالعکس. واقعا برخی نسبت ها و تفسیر ها که در کتب فلسفی نسبت به برخی عقاید کلامی و حتی فلسفی شده دقیق نیست لذا مورد اشکال قرار می گیرد مثل حدوث زمانی عالم.

رسای اندیشه - آینده جریان‌های فکری را چطور می‌بینید؟

نمی‌توانم پیش‌بینی کنم ولی فکر می‌کنم به علت نیازی که به کلام احساس می‌شود کلام تقویت شود.

رسای اندیشه - آیا جریان فرهنگستان هم کلامی است وچه نامی را برای این جریان مناسب می‌دانید؟

فرهنگستان فضای دیگری است. هدف آنها تولید علوم اسلامی است ولی به هر حال وارد مباحث فلسفی کلامی شده اند و لذا می توان آنها را بررسی کرد. آنها از لحاظ روشی بیشتر به فلسفه نزدیکند ولی از لحاظ محتوایی بیشتر به کلام نزدیک هستند. دلیلش این است که ابتد در مقام ثبوت ا به قرآن و روایات مراجعه می کنند و بعد در مقام اثبات استدلال عقلی می آورند و تحلیل عقلی می کنند. یک ویژگی برجسته شان این است که می‌خواهند از صفر شروع کنند. سعی می کنند مفاهیم جدیدی را مطرح کنند مثل اصالت ربط و ولایت در برابر اصالت شئ (اصالت وجود و ماهیت).

ممنون از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.

---